سوگ در کودکان با بزرگسالان متفاوت است
با وجود آنکه پدر و مادرها سعی می کنند کودکان به مرگ فکر نکنند، بچه ها در طول زندگی به این پدیده برخورد می کنند، حالا یا به دنبال مرگ حیوان خانگی خود یا به دنبال تماشای مرگ انسانها در برنامه های تلویزیون ( که معمولا با خشونت نیز همراه است) و یا در قصه ها و افسانه ها. بنابراین تمام بچه ها به مرگ فکر می کنند و نگران مرگ بودن و سوال داشتن درباره مرگ، یکی از جنبه های طبیعی رشد آنها است. سوگ در کودکان با بزرگسالان بسیار متفاوت است و این موضوع به دلیل این است که اساسا کودکان درک خوبی از مرگ و فقدان همیشگی ندارند. کودکان در سن ۲ تا ۶ سالگی بسیار خودمحور هستند، همان چیزی را که در لحظه تجربه میکنند می فهمند و نمی توانند دیدگاه دیگران را در نظر بگیرند. کودکان در این مرحله، فهم ناقصی از چهار مولفه اصلی مرگ دارند: ۱- اینکه مرگ برگشت-ناپذیر و جسم متوفی دیگر زنده نمیشود. ۲- اینکه مرگ همگانی است و همه ی موجودات زنده می میرند ۳- نمی فهمند بعد از مرگ، تمام علائم حیاتی شخص قطع می شود (یعنی نمی فهمند دیگر نمی تواند غذا بخورد، احساس کند، بفهمد..) ۴- مرگ ناشی از رویداد خاصی (مثل بیماری، کهولت، سانحه و ..) است. از طرفی کودکان دنیا را بر اساس تجارب خود معنا می کنند، مرگ را با تعابیری مثل خواب، جدایی و مصدومیت توجیه می کنند. کودکان بین ۷ تا ۱۰ سالگی رفته رفته به همیشگی بودن مرگ پی میبرند ولی برای خودشان مرگی متصور نمی شوند، یعنی فکر می کنند فقط آدمهای پیر می میرند. اما در نوجوانی درک کودکان از مرگ کامل میشود به طور کلی فهم کودکان از مرگ رابطه منظمی با سن آنها دارد. ولی تجربه کردن مرگ عزیزان یا تجربه کردن مرگ حیوانات خانگی، به ویژه در سن ۳ تا ۶ سالگی، فهم مرگ را شتاب میبخشد.
کودکان در هر رده سنی، وقتی یکی از عزیزان خود به ویژه پدر و مادر یا بستگان نزدیک خود را از دست می دهند، در معرض مشکلات رفتاری و هیجانی، به ویژه افسردگی قرار می گیرند. واکنش فوری کودکان به مرگ عزیزان عبارتند از اضطراب شدید، گریه و بداخلاقی، وابستگی شدید، مشکلات مرتبط با جدایی، افزایش پرخاشگری، کابوس و مشکلات خواب، ترس از مصدومیت، مشکلات مرتبط با توالت رفتن، بی اشتهایی، بی قراری، از دست دادن تمرکز و مشکلات یادگیری.
یکی از سوالات مهم پدر و مادرها این است که چقدر بچه ها را در مراسمات مربوط به مرگ متوفی شرکت بدهند و آیا بچه ها باید در مراسم تشییع جنازه شرکت کنند یا خیر. تحقیقات نشان می دهند نباید کودکان را از حضور در مراسم تشییع جنازه محروم کنیم و در عین حال نباید آنها را مجبور کنیم در این مراسم شرکت کنند. ( برای مثال باید به فرزندشان بگویند «بعضی از بچه ها در مراسم شرکت می کنند و بعضی شرکت نمی کنند. تو کدام را انتخاب میکنی؟» چنانچه کودک خواست در مراسم شرکت کند، باید آمادگی لازم را در او ایجاد کنید، به گونه ای که دقیقا بداند انتظار چه حادثه ای را باید داشته باشد. در چنین شرایطی دوستی صمیمی یا عضوی از خانواده باید مسئولیت مستقیم مراقبت از کودک و همراهی او را برعهده داشته باشد تا در صورت ناراحتی بیش از حدکودک، او را از محل مراسم دور کند.
- کمک به کودک برای پذیرش مرگ
بزرگسالان می توانند کارهای زیادی انجام دهند تا به کودک کمک کنند تا مرگ را بپذیرند و با آن کنار بیایند. به عنوان اولین قدم، آمادگی شما برای صحبت کردن با فرزندتان و واقع بینی شما نسبت به زندگی او را متقاعد خواهد کرد که مرگ جزئی طبیعی از زندگی است. در میان گذاشتن اطلاعاتی در این باره به روشی ساده و صمیمانه به او کمک خواهد کرد تا بتواند در آینده با جدایی هایی که قطعا در زندگی برایش رخ خواهد داد، روبه رو شود.
تأکید کنید که مرگ حالتی دائمی و ابدی است. خشک شدن گلها و گیاهان و سبز شدن مجدد آنها را برای کودک مثال بزنید. در استفاده از کلمات دقت لازم را به کار ببرید. اصطلاحاتی مانند "از پیش ما رفت" و "به آرامش ابدی رسید" کودک را سردرگم میکند و با جمله هایی مثل فلانی رفته سفر و برمی گردد کودک را امیدوار نکنید و به او قول الکی ندهید.
برای کودکان پذیرفتن اینکه مرگ بدون هیچ دلیلی اتفاق میافتد، مشکل است. نظرشان را درباره دلیل مرگ شخص مورد نظر بپرسید. این موقعیت فرصتی است برای تصحیح نتیجه گیریهای اشتباه کودک و ایجاد اطمینان مجدد در او درباره ی اینکه در این میان کسی مقصر نیست.
مجددا به کودک اطمینان دهید فرد فوت شده، احساس یا نیازهای فیزیکی و مادی ندارد، زیرا آنان ممکن است فکر کنند فرد درگذشته احساس سرما، گرسنگی یا تنهایی کند و این موضوع آنها را بسیار نگران می کند.
ممکن است اطرافیان کودک هیجاناتشان رابروز بدهند و گریه کنند، این واکنشها طبیعی است فقط حتما برای کودک توضیح بدهید که چرا گریه می کنید. مثلا " چون از مرگ پدرت ناراحت هستم گریه میکنم" و می توانید برای او توضیح دهید که وقتی مردم چیزی یا کسی را از دست می دهند، ناراحت می شوند و گریه می کنند. توضیحات شما برای کودک باعث می شود آنها خودشان را باعث و بانی گریه و عصبانیت شما ندانند.
افسانه فرهمندیان
درمانگر کودک و نوجوان
